Celikan

Celîkaıı aşiretinin bağlı bulunduğu aşiret federasyonu Reşwan (Reşî)’dir. Buna göre yazılı kaynaklar da göz önünde Susulursa Celîkaniann merkezi Maiatya-Aciıyaman dolaylarıdır. Necdet Sakaoğlu “Köse Paşa” adlı eserinde şöyle der; “Doğu Anadolu ‘mm en namlı ailelerinden olun Reşvanzadeler bir yandan konfederasyon üzerinde Mukata voyvodası, bir yandan da Maraş, Malatya ve Besni Malikhaneleri mutasarrıfı olarak ikiyüzyıh aşkın bir süre kendi bölgelerinde mutlak söz sahibioldular. …”

         Celîkaıı Aşiretinin merkezi bugün Adıyaman’ın Çelikhan ilçesi ve çevre köyleridir. Çelikhan ilçesi daha önceleriCeiîkan adı altında Malatya’ya balı bir bucaktı. Adıyaman 1954 yılında Malatya’dan ayrılıp il olunca Cclîkan’da ilçe merkezi oldu ve Çeükîıan adıyla Adıyaman’a bağlandı. Sömürgeci Türk devletinin Kürtçe isimler üzerindeki yok etme ve inkar çalışmaları buradada kendisini bir kez daha göstermiştiAşiretler konar-göçer olmalarından dofayı mevsimden mevsime yaylak ve kışlaklar arasında hareket halindeydiler. Bu da Osm. İmp.’nun aşiretleri kontrol altına almas’ırn, vergilerin toplanmasını zorlaştırıyordu. 1700′lü yıllardan sonra imparatorluğun doğuda problemleri çoktu.

Rus ve İran ülkelerinin güçlenmeleri ve önemli bir tehdit olmaları, mezhep kargaşalıkları, Kürdistan’daki başkaldırı denemeleri, Anadolu’yu saran çetelerin durumu, önemli bir potansiyel olan konar-göçerlerin durumu, v.s. Bu farklı nedenlerden ötürü aşiretlerin iskana tabi tutulması kararı alınmıştır. Bu kararlar ilkkez sürgün ve cezalandırma politikalarıyla 1690′li yıllarda uygulanmıştır.

          Reşwaıı aşiretlerinin varlığı Osm. İmp. için lıep sorun olmuştur. Onları dağıtmak ve parçalamak için özel fermanlar çıkartılmış ve üzerlerine ordular gönderilmiştir. Bu bağlamda 1750′lerden sonra çelişkiler hat safhaya varmıştırMalatya-Maraş yöresine hakim o!an Reşwan’lardı. Bu hakimiyet nedeniyle konar-göçer olan aşiretler farklı farklı bölgelere dağılıp yerleşebiliyordu. Celîkan aşiretinin bir bölümü islahiye ovasına ve çevresine yerleşti. Bu bölgeye yerleşilince Ana bölgeden kopuş yaşanmış aşiretin buradaki aileleri bağımsızlaşmalardır. Çeliklin’daki akrabalık bağlanda böylece sona ermiştir.

        Bölgeye ilk kez aile ziyareti amacıyla 1981 yılında gitsiın. O iarihie 76 yaşıncia alan bir yakınımdan şu bilgileri öğrenmişisin. Celîkan tarbölgede farklı ilçe ve bunlara bağlı köylerinde yaşamaktadırlar. Bugün İslahiye, Nurdağı (Kömürler), Türkoğhı, ve Pazarcık ilçelerinin bazı köylerinde oturmakladırlar. Bu ilçelere bağlı tespit edebildiğim 13 köy mevcuttur. Bunlar; Toplama, Mesıhöyiik, Kınçkal, Zencirli. Çamurlu, Hisar, Külhaşkarahöyük ve diğerleridir.

        Bir rivayete göre; bölgeye yerleştirilen Celîkan aşiretini ıslah etmek amacıylaislahiye ilçesi oluşturulmuştur. Islah iye isminin buradan geldiği söylenir. Bu Köylerden şehirlere çok önemli bir göç yaşanmıştır. Özellikle Antep’e yüzlerce aile yerleşmiştir. Asimilasyon politikaları uygulanmış ve bundan dolayı önemli problemler doğmuştur. Köyİer günümüzde günlük yaşamlarında Türkçe konuşmakla e Kürt kültürü, dili unutulmayla yiizyüze kalmıştır.

Celîkan Aşireti mensupları hayvancılık ile uğraşmaklaydılar, Koyun, keçi ve deve beslerlerdi. Devecilik taşımacılıkta kullanılırdı, islahiye ovasında küçük yerleşim alanları oluşturmuşlardı. Bölge sulak ve sazlıktı. Sazlıktan aldıkları kamışlarla barınaklar ve hayvanlar! için ağıllar yapmışlardı. Bölgenin sulak olması barınma ve sağlık problemlerinin çoğalmasına neden olmuştu. Celîkanlar birbirlerine bağlıydılar. Aileler ve köyler arasında ilişkiler hep devam etmiş bu nedenle ilerleyen yıllarda akrabalık bağları kopmamıştır. Temel besin maddeleri bulgur, süt, yoğurt, yağ, peynir ve etli. Ayrıca doğadan topladıkları yenilebilinir yeşillik bitkileri de beslenme ürünleri arasındaydı. Ekebildikleri küçük alanlarda buğday yetiştiriyor, un, bulgur ihtiyaçlarımda böylece çözüyorlardı.

Orta Anadolu’daki yaylalar Osmanlı yönetiminin bazı değişiklikler yaparak aşiretlerin iskanını başlatması çoğu aşireti zora sokmuş ve bu nedenlede yaylak ve kışlak sorunu baş göstermiştir. Celîkan aşireti islahiye ovasına yerleştikten sonrakuzeyde Sivas ilinin Gürün ve Kangal ilçelerinin çevresini yaylak olarak kullanıyordu. Böylece Ceiîkanlar ilk kez orta Anadolu’ya da gelmiş oluyorlardı. Tahmini tarih 1840′Sı yıllar. Anlatımlara göre, bölgede sivrisinek çoktu ve hastalıklar vardı. Aynca meraların azlığı önemli bir problemdi. Bu nedenlerin yaylak olan Gürün ve Kangal’a baz! ailelerin yerleşmesine vesile olduğu söylenir. 1994 Mayısında Antep’e yaptığım gezimde çok yaşlı bir nineden yaylanın uzun yıllar-yaklaşık yarını yüzyıl- kullanıldığını ve sonradan yerleşildiğini duydum.

        Cengiz Orhunİu (Osmanlı İmp. Aşiretlerin iskanı) şöyle der; “Anadolu’da de vlet için büyük aşiretler önemli bir mesele teşkil etmekteydi. Bunlardan biri olan Reşvan aşireti kışlak için Arabistan topraklarına inmekte iken, artık Bozok ve Uzunyayla taraflarına gitmekte idi. 1830 yılında Sivas eyaletinin muhtelifkasaba ve köylerine kabile kabile yerleştirildikleri halde aşiret usulünden çıkmamışlardı. Kışlakta olan aşiretler üzerine birer nazır tayin edilerek onların başıboş hareketleri hiç olmazsa kontrol altına alınmak istendi.…..”

1994 yılındaki yaşlı nine bana: “Bir vakit gelmiş artık yaylaya gidip gelenler orada kalmışlar. Bir parçamızda orada kalmış.” demişti. Aşiret parçalanıyor ve dağılıyordu. Bu arada yeni yurtlar ediniyorlardı.

Ceiîkanlar Sivas’ın Gürün ve Kangal ilçelerinin bazı bölgelerinde köyler oluşturdular. Evler ve hayvanları için ağıllar yaptılar. Bölgede kışlar çok sert ve yağışlıydı.Yapılan ev ve ağıllar iaş, kerpiç ve çamurdandı. Celîkan aşiretinin oluşturduğu köyler günümüzde hemen hemen terk edilmiş gibidirler. Aileler ilerleyen yıllarda ekonomik nedenlerden dolayı özellikle İstanbul’a göç etmişlerdir. Kalanların sayısı ise birkaç haneden ibarettir. Gürî’m'e bağlı Beklaşlı köyleri. Kangal’a bağlı Havuz ve Avşarören.

Bugün bile Kulu’daki Celîkanlar Gürün ve Kangal’a yayla derler. Hatta bazı kimseler bu isimle anılır ve çağrılırlar. Örneğin; Mestî Yayie, Hamoyî YayleOmerî Yayle v.b. gibi. Yaylada, aşiretten bazı ailelerin evlerinin yıkıntıları halen mevcuttu]’.

Yaylada yerleşik düzene geçilince komşu köy ve aşiretlerden, Türklerden kız alıp vermeler olur. Komşu Alevi aşiretlerle dini çatışmalar yaşanır. Bu arada güneydeki anayurttla ilişkiler devam eder, gidip-gelenler olur. Sürülerin otlatılması nedeniyle Anadolu’nun içlerine, Haymana ovasına doğru uzun yolculuklar yapılır. Komşu aşiretlerden ve kervanlarla İstanbul’a gidip gelenlerden öğrenilen bilgiler doğrultusunda Haymana ovasının geniş meralara sahip olduğu öğrenilir. Celîkanlar bu bölgeye gelip konaklayarak 5-6 ys! kalıyor ve sürülerini otlatıyorlar Hicri 1297-(Miladi 1876). Bölgede yağışların olmaması nedeniyle kurakhk oluyor ve Haymana ovasından yaylaya geri dönüş yaşanıyor.

Kssa bir aradan sonra tekrardan yayladan kesin ayrılış gerçekleşiyor. Hicri 1303 (Miladi-1882) yılında Haymana’ya göç edilir ve bugünkü Kırkpmar’ın bulunduğu yere kalıcı olarak iskan ederler. Yaylada kalanlar da olur. Bunlar genellikle yöreden evlenenlerdir. Bazı ailelerde 5-10 yıl sonra Haymana’daki yakınlarının yanına göç ederler. Kırkpınar köyüne çok geç tarihli dönemlerde bile göç edip gelenler olmuştur.

Tags: aşiret, celikan, celikan asireti, celiken, jelikan, jeliken